PROIZVODNJA POEZIJE > POZICIJA ČITAOCA

Dosadašnji književni poredak u kojem Autor i Delo imaju privilegovano mesto, dok je čitalac sveden na pukog konzumenta, je ispušen model koji je iscrpio razloge svog postojanja i možemo ga slobodno prepustiti sećanju.

Čitalac je tokom istorije bio posve nebitna pojava. Njegova je funkcija svedena na ogledalo u kojem se zrcali Autorova veličina. Uglavnom ga vidimo kao invalida kojem književna kritika, sa licencom za odvajanje žita od kukolja, pomaže da ne zaluta u bespućima teksta. Sa Teorijom recepcije njegovo stanje se popravlja: priznat je kao pasivna svest koja treba da dopuni mesta neodređenosti što ih je Autor vešto osmislio i znalački uobličio u Tekst. Dodelila mu se ulogica. Status potrošača mu je zajamčen.

Međutim, shvativši da je jezik sredstvo pomoću kojeg se istina konstituiše i da je dovoljno izmeniti značenje nekoliko reči da bi se promenio postojeći ili stvorio novi svet čitalac je otkrio kakvu moć poseduje u svojim rukama. Dostignuća savremenih neuronauka nam to i potvrđuju. Značenje poruke jeste samo jedna od veza između nervnih ćelija, i zavisi isključivo od neuronskih kola koja se stvaraju u mozgu primaoca poruke. Tako da će značenje zavisiti od svih socijalno-psiholoških karakteristika recipijenta. Dakle, naš konzument je zapravo jedini tvorac značenja, vrhunski kreator sveta! Stavljanje recipijenta u prvi plan i okretanje naglavce poretka na koji smo naučeni, u vizuelnim umetnostima nedavno je izveo Žarko Aleksić svojim radom Brain Pictures.

Dok se lamentira nad tužnom sudbinom književnosti, ona se već uveliko preobrazila i živi nikad punijim životom. Zahvaljujući čitaocu. I internetu, kao mediju koji je prakse inventivnog čitanja učinio mogućim. Čitalac je preuzeo aktivnu ulogu proizvođača značenja. On se već uveliko koristi svim raspoloživim sredstvima kako bi jezik zahvaćen osteoartrozama otkoštio. Disperzivnost prisutnih praksi aktivnog bavljenje jezikom i proizvodnjom značenja (kao primere navešću praksu (raz)gradnje jezika medija koju sprovodi Mr. Zajebavancija, i FB platformu Dživdžan zbori, u kojoj svi članovi aktivno učestvuju u (de)konstrukciji svakodnevnog jezika) upravo govore u prilog tezi o bujanju novih modela bavljenja stvarnošću jezika.

Uvođenje čitačke prakse u književno polje ima široke reperkusije na redefinisanje pojma književnosti. Socijalne, ekonomske i političke posledice će biti sveobuhvatne jer se pojavljuju tekstovi koji ne žele stvarati nove kanone i čiji je cilj razgradnja jezika koji prenosi istine vladajuće klase; razgrdnja jezika koji moćnike čini moćnijima, a potlačene još potlačenijima. Ovakvo bavljenje jezikom ima karakter revolucije, onako kako su je Zamjatin i drugovi shvatali: kao neprestano kretanje i biranje trenutno optimalne mogućnosti za ostvarenje svih kreativnih ljudskih potencijala (optimalna projekcija). 

Čitačka praksa učinke svojih iskustava smatra nekanonskim. Značenje koje se pridaje tekstu zavisi, koliko od materijalnosti samog znaka i medija putem kojeg se prenosi, toliko i od konteksta čitanja, i već koliko sutra ono može biti sasvim drugačije. Mnogobrojni su načini kojima se možemo poslužiti u proizvodnji značenja, da pomenem samo dva najvažnija. Čitački glič je postupak manipulacije predloškom u cilju izazivanje namerne greške, na fonološkom i/ili morfološkom planu, koja dovodi do stvaranja potpuno novog jezičkog sveta. Linkovanje je operacija asocijatvnog/nasumičnog probijanja kroz tkivo teksta pri čemu se uspostavljaju potpuno neočekivane veze i pomereni odnosi između sintaksičkih jedinica. Tehnike su raznovrsne i nisu normativne; svaki čitalac će, u zavisnosti od niza faktora koji uslovljavaju njegovo čitanje, kao što su godine, rod, socijalno-ekonomski status itd., producirati svoje sopstveno značenje. Ono što je zajedničko pobrojanim modusima jeste to da zastupaju nelinearno kretanje kroz tekst što rezultira fantastičnim jezičkim svetovima koji otkrivaju neverovatne potencijale sagledavanja stvarnosti.

Uvođenje čitačke prakse u književno polje jeste otpor konvenciji uživanja u tekstu, otpor konvenciji domaštavanja teksta, otpor konvenciji dijaloga s piscem i otpor svim inim konvencijama upravo s toga jer te konvencije imaju određeni spektar davno zacementiranih značenja. Kroz rad školskog sistema i preko obrazaca književnog života reprodukuje se jedan entropijski model u kojem su uloge davno određene bez prava na ikakvo suštinsko menjanje. Čitalac je neko ko kupuje knjige i čita ih među svoja četiri zida. One utiču na njega onako kako je to već davno ustanovljeno. Čitalac se pojavi na književnoj večeri i izrazi duboko poštovanje za Autorov rad. I tu se njegova uloga iscrpljuje. Do izlaska sledeće knjige koju on ponovo kupuje. Upuštajući se u aktivno proizvođenje značenja, obznanjujući javno svoj tekst čitanja, čitalac detronizuje Autora i Kritičara oduzimajući im privilegovane pozicije moći. Svet koji nam se otkriva u takvoj konstelaciji odnosa možda nije ni bolji ni lepši svet, ali svakako jeste svet bremenit potencijama koje mogu izroditi nešto do sada neviđeno.